Sơ đồ luồng dữ liệu là gì? Các bước xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu
Sơ đồ luồng dữ liệu là gì?
Sơ đồ luồng dữ liệu (Data Flow Diagram – DFD) là một công cụ trực quan được sử dụng để mô tả cách dữ liệu di chuyển, được xử lý và lưu trữ trong một hệ thống thông tin. DFD giúp phân tích và thiết kế hệ thống bằng cách thể hiện mối quan hệ giữa các thành phần như tác nhân bên ngoài (external entities), quy trình xử lý (processes), kho dữ liệu (data stores), và luồng dữ liệu (data flows).
Sơ đồ luồng dữ liệu (data flow diagram) là gì?
Vai trò của sơ đồ luồng dữ liệu
- Hiểu rõ hệ thống: Cho phép các bên liên quan (phân tích viên, nhà phát triển, khách hàng) nắm bắt nhanh luồng dữ liệu.
- Giao tiếp hiệu quả: DFD đóng vai trò như một công cụ giao tiếp trực quan giữa kỹ thuật và phi kỹ thuật.
- Hỗ trợ phân tích và thiết kế: Giúp xác định những điểm yếu trong hệ thống hiện tại hoặc đề xuất hệ thống mới tối ưu hơn.
Các thành phần chính trong sơ đồ luồng dữ liệu
Các thành phần của data flow diagram
- External Entity (Thực thể bên ngoài): Là những yếu tố bên ngoài tương tác với hệ thống như người dùng, tổ chức, hệ thống khác. Ví dụ: Khách hàng, Nhà cung cấp, Hệ thống thanh toán. Ký hiệu: Hình chữ nhật.
- Process (Quy trình): Mô tả các bước xử lý hoặc thao tác trên dữ liệu như tính toán, chuyển đổi, lọc. Mỗi quy trình nên có tên động từ cụ thể (ví dụ: “Xử lý đơn hàng”). Ký hiệu: Hình tròn hoặc hình bầu dục.
- Data Store (Kho dữ liệu): Là nơi lưu trữ dữ liệu tạm thời hoặc lâu dài trong hệ thống. Ví dụ: CSDL khách hàng, CSDL sản phẩm.Ký hiệu: Hai đường thẳng song song hoặc hình chữ nhật mở hai đầu.
- Data Flow (Luồng dữ liệu): Biểu diễn luồng dữ liệu di chuyển từ thực thể bên ngoài đến quy trình, từ quy trình đến kho dữ liệu hoặc giữa các quy trình. Ký hiệu: Mũi tên đơn có tên biểu thị dữ liệu (ví dụ: “Thông tin đơn hàng”).
Các loại sơ đồ luồng dữ liệu
- Logical DFD (Sơ đồ logic): Mô tả luồng dữ liệu trừu tượng, không gắn với công nghệ, tập trung vào cái gì xảy ra trong hệ thống.
- Physical DFD (Sơ đồ vật lý): Mô tả cách dữ liệu được truyền và xử lý thực tế. Gắn liền với các thành phần vật lý như thiết bị, nhân sự, phần mềm cụ thể.
Các mức độ của sơ đồ luồng dữ liệu
- Level 0 – Context Diagram (Sơ đồ ngữ cảnh): Mô tả toàn bộ hệ thống dưới dạng một quy trình duy nhất. Hiển thị các thực thể bên ngoài và dữ liệu vào/ra.
- Level 1 – DFD mức 1: Phân rã quy trình chính của sơ đồ ngữ cảnh thành các quy trình con. Là sơ đồ DFD phổ biến nhất trong phân tích hệ thống.
- Level n – DFD mức n: Chi tiết hóa tiếp quy trình trong Level 1 thành các quy trình nhỏ hơn. Lặp lại cho tới khi đủ chi tiết cho thiết kế và lập trình.
Quy trình xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu
Bước 1: Xác định phạm vi và mục tiêu hệ thống
- Hiểu rõ hệ thống cần xây dựng hoặc phân tích.
- Phỏng vấn người dùng, phân tích tài liệu, khảo sát hệ thống hiện tại.
Bước 2: Tạo sơ đồ ngữ cảnh (Level 0)
- Vẽ một quy trình trung tâm.
- Thêm các thực thể bên ngoài tương tác với hệ thống.
- Xác định các luồng dữ liệu chính.
Bước 3: Phân rã thành sơ đồ mức 1
- Phân tích quy trình trung tâm thành các quy trình con.
- Liệt kê tất cả các kho dữ liệu cần thiết.
- Xác định các luồng dữ liệu giữa các quy trình và kho.
Bước 4: Xây dựng các mức sâu
- Phân rã tiếp tục cho đến khi từng quy trình con đủ đơn giản để lập trình.
- Giữ sự nhất quán giữa các mức (balancing).
Bước 5: Rà soát và xác minh
- Kiểm tra tính hợp lý: Có đủ dữ liệu vào/ra?
- So sánh với yêu cầu nghiệp vụ.
- Xác nhận với người dùng và các bên liên quan.
Lưu ý khi xây dựng sơ đồ data flow
- Mỗi quy trình nên có ít nhất một đầu vào và một đầu ra.
- Tránh để dữ liệu đi trực tiếp từ một kho tới thực thể ngoài.
- Luồng dữ liệu phải có tên rõ ràng, mô tả được nội dung dữ liệu.
- Không nên mô tả thao tác điều khiển hoặc thời gian – DFD không xử lý logic điều khiển.
Tổng kết
Sơ đồ luồng dữ liệu là một công cụ mạnh mẽ trong việc phân tích và thiết kế hệ thống. Nó giúp đơn giản hóa các quy trình phức tạp, tăng khả năng hiểu hệ thống và tạo tiền đề cho một hệ thống thông tin hoạt động hiệu quả. Việc xây dựng DFD đúng cách sẽ hỗ trợ tối ưu trong quá trình triển khai phần mềm và nâng cao chất lượng sản phẩm cuối cùng.
ĐỌC THÊM:
Tìm hiểu về quy trình phát triển phần mềm
So sánh Giải pháp AI Automation, AI Workflow và AI Agent
Prompt Copilot: Công cụ AI tối ưu hóa quy trình làm việc
Top 10+ Hệ Thống CRM Hiệu Quả Cho Doanh Nghiệp
